Η έλευση της πανδημίας και των μέτρων κοινωνικής απόστασης που έφερε, έχουν κάνει παράξενη την καθημερινότητά μας, είμαστε αντιμέτωποι με το άγνωστο, με πρωτόγνωρες συνθήκες, με τον εαυτό μας και τους άλλους, και έχουμε να διαχειριστούμε άγχη και δεκάδες ερωτήματα με αβέβαιες απαντήσεις.
Πώς μπορούμε να παραμένουμε ισορροπημένοι, ψύχραιμοι και θετικοί σε ασταθείς, αλλόκοτες και αβέβαιης έκβασης καταστάσεις; Ποιο είναι το μυστικό για να κρατάμε την ισορροπία μας και να βοηθάμε τον εαυτό μας και τους άλλους; Γίνεται κατά τη διάρκεια της καραντίνας με άλλους μέσα στο σπίτι να χαιρόμαστε αντί να ενοχλούμε και να ενοχλούμαστε; Όταν η θετική ενέργεια μας τελειώνει, πού θα ψάξουμε για να τη βρούμε; Γιατί αντιδρούμε τόσο διαφορετικά στην κρίση και πώς μπορούμε να γίνουμε πιο δυνατοί ψυχικά;
Αναθέσαμε την … ξενάγηση στην ψυχή μας σε αυτή τη συγκυρία, στην ψυχολόγο Αγνή-Αλίκη Μαριακάκη που με πυξίδα τη γνώση και τη μεγάλη εμπειρία της, μας απαντά και μας εξηγεί πώς μπορούμε να είμαστε πάντα ελεύθεροι ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες και πώς αυτό που πραγματικά μας περιορίζει την ελευθερία είναι τα στερεότυπά μας.
Η κυρία Μαριακάκη ξεχωρίζει όχι μόνο για τη δουλειά της αλλά και για τις συμβουλές της, τη θετική της ενέργεια, και τον όμορφο τρόπο που μιλάει. Είναι Ψυχολόγος, Κοινωνική Ερευνήτρια, Εκπαιδεύτρια με μεταπτυχιακές σπουδές πάνω στην Οργανισμική Ψυχολογία, τη Συναισθηματική Νοημοσύνη και την Εξωλεκτική Επικοινωνία και είναι εκπαιδεύτρια Νευρογλωσσικού Προγραμματισμού και πιστοποιημένη θεραπεύτρια τραύματος.
Μια κρίση αποκαλύπτει πλευρές μας που πριν δεν γνωρίζαμε, αλλά και ο τρόπος που την αντιμετωπίζουμε δείχνει κάποια πράγματα για το χαρακτήρα μας. Γιατί άλλοι άνθρωποι φοβούνται πολύ και άλλοι όχι, άλλοι είναι υπερβολικά συνεπείς με τις οδηγίες και άλλοι τις αγνοούν, άλλοι νιώθουν καλά μέσα στο σπίτι και άλλους τους πλακώνει; Τι σημαίνουν αυτές οι διαφορές;
Οι άνθρωποι είναι σαν ένα ουράνιο τόξο, είναι ατελείωτες οι πτυχές, οι αποχρώσεις τους και οι πλευρές τους. Όποιος το αντιλαμβάνεται αυτό σταθμίζει περισσότερο την πληροφορία που λαμβάνει, σκέφτεται κριτικά και δεν αντιλαμβάνεται το προφανές, συλλέγει τις πληροφορίες από πολλές πλευρές και δε σχηματίζει απόλυτες απόψεις μόνο από μια πηγή. Άλλοι όμως λειτουργούν με απόλυτο τρόπο και επηρεάζονται περισσότερο από ότι ακούν.
Υπάρχουν πολλές κατηγορίες ανθρώπων και πολλοί λόγοι που μας κάνουν να μας αρέσει ή να μην αντέχουμε τη σημερινή κατάσταση.
Ένας παράγοντας που καθορίζει τον τρόπο που το αντιμετωπίζουμε μια μεγάλη κρίση σαν αυτή είναι η εσωτερική μας αίσθηση ασφάλειας απέναντι σε ένα ακαθόριστο και απρόβλεπτο δεδομένο, το θάνατο που ξαφνικά έρχεται πολύ κοντά.
Υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκουν την αίσθηση ασφάλειας μέσα από την τάξη και μπορεί να φτάσουν και μέχρι την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ( OCD ). Πρώτα θα κάνουν αντισηψία στα χέρια, μετά στο χερούλι, μετά πάλι στα χέρια, και πάλι και πάλι και δείχνουν μια εμμονή στην τάξη γιατί έτσι αισθάνονται την ασφάλεια. Όμως υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι για τους οποίους η ασφάλεια έρχεται όταν καταφέρνουν να ξεφεύγουν από τον εαυτό τους, θέλουν να δημιουργήσουν περισπασμούς στη σκέψη τους και καταφεύγουν στην υπερδραστηριότητα. Έτσι καταφέρνουν να εισάγουν ασφάλεια, εξασφαλίζουν μια αίσθηση κανονικότητας και ξεκουράζονται από ένα άγχος. Τα συνήθη τους εργαλεία ησυχασμού είναι συνέχεια κάπου να πηγαίνουν, όλο να βλέπουν άλλους, ή να κάνουν κάτι. Αν αυτά τα χάνουν όπως τώρα με την καραντίνα, νιώθουν στρες, και μπορεί σε συνδυασμό με τις συνεχείς αρνητικές ειδήσεις να γίνεται ακόμη πιο αφόρητη η παραμονή στο σπίτι.
Τώρα το ποιος αντέχει την παραμονή στο σπίτι έχει σχέση και με κάτι άλλο: την εσωτερική σχέση με τον εαυτό μας. Είμαι φίλος με τον εαυτό μου; μπορώ να τον αντέξω; μπορώ να κάνω παρέα λίγο με τον εαυτό μου; Υπάρχουν άνθρωποι που ορίζονται και προσδιορίζουν το “περνώ καλά” από το να είναι με παρέα. Αυτοί ορίζουν την ταυτότητά τους και νιώθουν ζωντανοί, μέσω των άλλων και δεν έχουν τόσο δυνατή σχέση με τον εαυτό τους. Υπάρχουν όμως και άλλοι, αντίθετα, που ανακουφίζονται και ξεκουράζονται από την ησυχία του σπιτιού και τη σχέση με τον εαυτό τους και τους κοντινούς τους. Και υπάρχουν και άλλοι που έχουν μια αίσθηση μειονεξίας και οι κοινωνικές επαφές είναι πηγή άγχους, δεν αισθάνονται ότι εντάσσονται και είναι αποδεκτοί, η κοινωνικότητα τους είναι δύσκολη, και αυτούς τους ανακουφίζει η παραμονή στο σπίτι, καθώς επιτέλους είναι αποδεκτή και επιβεβλημένη κοινωνικά η στάση τους. Και για κάποιους πολύ εξωστρεφείς όμως μπορεί η παραμονή στο σπίτι, να είναι ένα ευχάριστο διάλειμμα ή μια πρόκληση.
Έχετε πει “μένω στο σπίτι και μένω ελεύθερος”. Αυτό πώς γίνεται, όταν σου αφαιρείται η δυνατότητα να κάνεις πράγματα που έκανες; Συνήθως αντιλαμβανόμαστε την ελευθερία με το έξω και τη φυλακή με το μέσα, πώς γίνεται το ανάποδο;
Για μένα ο ορισμός της ελευθερίας είναι έχω επιλογές. Όταν έχω επιλογές είμαι ελεύθερος, όταν μπορώ να ορίζω την εμπειρία της ζωής. Η πιο θεμελιώδης επιλογή ενός ανθρώπου είναι να μην επιτρέπει τις αδιαπραγμάτευτες συνθήκες να του στερούν τις επιλογές του. Δηλαδή να τοποθετείται ελεύθερα απέναντι στην αναγκαστική συνθήκη, να θυμώνει, να λυπάται γι αυτή και να την καταπολεμά, και έτσι να μην είναι εγκλωβισμένος.
Ο Βίκτορ Φρανκλ o μεγάλος ψυχίατρος, επιζών από το Ολοκαύτωμα, και ιδρυτής της λογοθεραπείας είχε πει: ” Όλα μπορεί κάποιος να τα στερήσει από έναν άνθρωπο, εκτός από ένα: τη στάση που ο ίδιος θα επιλέξει απέναντι στην κατάσταση, τον δικό του τρόπο”. Όπως περιγράφει, όταν ήταν φυλακισμένος στα γερμανικά στρατόπεδα, είχε φτάσει από την κούραση, τον πόνο και τους εξευτελισμούς,να ήθελε να πεθάνει, γιατί αισθανόταν ότι δεν είναι άνθρωπος πια. Μέχρι που, μετά από μια ανυπόφορη μέρα, μέσα από ένα παράθυρο, είδε μια τόσο όμορφη δύση, που με ρόδινα χρώματα άλλαζε όλο το τοπίο, και τότε είπε: “Όσο μπορώ και εισπράττω την ομορφιά στον κόσμο, είμαι ελεύθερος”.
“Ανάμεσα στο γεγονός και την αντίδραση, υπάρχει ένα διάστημα. Στον χώρο αυτό, είναι η δύναμή μας να επιλέξουμε τον τρόπο μας και εκεί βρίσκεται η ελευθερία μας”.
Αυτή είναι η επιλογή μας, το πώς θα ζήσουμε την πραγματικότητά μας, ανεξάρτητα με τους εξωτερικούς περιορισμούς. Οι συνθήκες μπορεί να είναι αυτές που είναι, και ακόμη κι όταν φαίνεται πως δεν υπάρχει επιλογή πάντοτε υπάρχουν επιλογές, γιατί ο άνθρωπος είναι έτσι που μπορεί να δημιουργήσει τις επιλογές του. Άρα το “μένω σπίτι” μπορεί να είναι ένας εγκλεισμός αλλά μπορεί να είναι και ένα γυμναστήριο για την προσωπικότητά μου. Και δεν αλλάζουμε μόνο τις λέξεις. Οι λέξεις σηματοδοτούν την εμπειρία μου για αυτό που βιώνω και τη χημεία του σώματος και τις σκέψεις και τελικά και τις δράσεις μου.
Κι αν αυτό το μάθουμε, ότι πάντα έχουμε επιλογές, ότι πάντα μπορούμε να κάνουμε αλλαγές, θα μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι και από άλλους εγκλωβισμούς σε καταστάσεις που μας τελματώνουν στη ζωή μας. Και πρέπει να θυμόμαστε και κάτι άλλο: Μερικές φορές αυτό που θεωρούμε “αναγκαστική συνθήκη” δεν είναι απαραίτητα πράγματι έτσι, μπορεί να είναι μια φυλακή του μυαλού μας, που την έχει επιβάλει ένα στερεότυπο.
Μπορείτε να μας πείτε κάποιο στερεότυπο που μας φυλακίζει και εμποδίζει την ανάπτυξή μας;
Ζούμε σε ένα πολιτισμικό ψέμα, και έχουμε γαλουχηθεί με μια πολιτισμική μυθολογία που λέει ότι το κανονικό είναι το εύκολο, αυτό που έρχεται στην αγκαλιά σου, χωρίς να σε κουράσει και να σε παιδέψει, χωρίς να σε στενοχωρήσει και χωρίς να ιδρώσεις.
Συνειδητά ο καθένας μας πρέπει να παλέψει με αυτό το τέρας αυτής της μυθολογίας να το ξεχάσουμε το εύκολο και να καταλάβουμε ότι το κανονικό είναι το δύσκολο. Για παράδειγμα, θεωρούμε δεδομένο, ότι όταν θα παντρευτούμε θα είμαστε ευτυχισμένοι, ότι ο άνθρωπος που διαλέξαμε δε θα μας προδώσει ποτέ, ότι θα πρέπει να μην κουραζόμαστε και να βγάζουμε αρκετά χρήματα, να έχουμε ιδανική καριέρα και οικογένεια. Δηλαδή το ιδανικό σενάριο, αυτό που κανείς δεν έχει, το θεωρούμε αυτονόητο και κανονικό και όταν σε κάτι από όλα αυτά αποτυγχάνουμε, νιώθουμε απογοήτευση, δυστυχία, νιώθουμε αδικημένοι, νιώθουμε θύματα. Αυτό είναι παραλογισμός, γιατί το ιδανικό σενάριο,που όμως είναι το πιο σπάνιο και το πιο δύσκολο, το θεωρούμε τόσο αυτονόητα εύκολο ώστε δυστυχούμε αν δεν το πετύχουμε. Μεγαλώνουμε όμως έτσι, με ρομαντικά ιδεώδη πρότυπα που τα θεωρούμε ως μόνη κανονικότητα, και αν δεν τα πετύχουμε, νιώθουμε, αδικημένοι, δυστυχείς ή αποτυχημένοι. Και μετά ανάλογα το χαρακτήρα αντιδρούμε ή με γκρίνια και επιθετικότητα ή με εσωστρέφεια και αυτοκαταστροφικότητα.
Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε, ότι η ζωή είναι μια σειρά από αλλεπάλληλες δυσκολίες μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται το μεγαλείο που εν δυνάμει έχω μέσα μου. Οι δυσκολίες αυτές θα ενεργοποιήσουν το μεγαλειώδες υλικό που κρύβεται στα κύτταρά μας ώστε σιγά σιγά να αναδιπλωθεί και να βγει προς τα έξω. Όλοι μας έχουμε χαρίσματα που είναι σε μια χειμέρια νάρκη, δυνατότητες που ενεργοποιούνται όταν θα χρειαστεί.
Γιατί όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν την ίδια δύναμη ψυχής στις δυσκολίες; Πώς μπορούν να γίνουν πιο ισχυροί ψυχικά;
Το πώς είμαστε στην ψυχή μας έχει να κάνει με τον χαρακτήρα και τα παιδικά μας χρόνια. Όσο πιο προβλέψιμη και σταθερή αγάπη χωρίς όρους έχει πάρει ένας άνθρωπος όταν είναι μικρό παιδί τόσο πιο σταθερά εφόδια έχει στη ζωή του. Η εγγραφή αυτή γίνεται τα πρώτα χρόνια της ζωής του και αφορά την εμπιστοσύνη ότι αγαπιέται και ότι οι ανάγκες του θα ικανοποιηθούν. Το αντίθετο είναι η ανταποδοτική αγάπη, υπό όρους, ή η ασταθής έκφραση αγάπης που δεν δίνει σταθερά αγάπη στο παιδί με αποτέλεσμα να χτίζει ένα εγγενή φόβο για τις συνθήκες της ζωής του. Τότε για να νιώθει ασφαλές, το παιδί μπορεί να γίνεται υπερβολικά του καθήκοντος και του πρέπει για να έχει έλεγχο στη ζωή του και για να είναι αγαπητό φτιάχνει μια μηχανή γεμάτη πρέπει…
Ο χαρακτήρας, το τι κουβαλάμε από την παιδική ηλικία και το πώς έχουμε δομήσει τους μηχανισμούς που μας κρατούν ασφαλείς τα κρατάμε στην άκρη, αφορούν το πώς ξεκινάμε. Αλλά στην πορεία έχει σημασία και το τι κάνουμε.
Μια άλλη πολιτισμική μας μυθολογία είναι ότι, ενώ για να έχει ένα ωραίο κορμί, πρέπει να γυμνάζεσαι, για να έχεις υψηλό επίπεδο ενέργειας να τρέφεσαι σωστά, κι ενώ καταλαβαίνουμε ότι πρέπει να κάνουμε προσπάθεια, να δουλέψουμε και να πειθαρχήσουμε για να έχουμε σωματική υγεία ενέργεια και ομορφιά θεωρούμε ότι δεν πρέπει να κάνουμε απολύτως τίποτα για να έχουμε εσωτερική ισορροπία. Νομίζουμε ότι η ισορροπία είναι κάτι που σου προκύπτει, ή όταν στη ζωή σου είναι όλα καλά. Για παράδειγμα σε κάποιον με βαριά κατάθλιψη είπα “κάθε μέρα, είτε θέλεις είτε όχι σαν φάρμακο θα κάνεις ένα περίπατο στον ήλιο”. Και μου λέει “όταν νιώσω καλύτερα θα το κάνω”. Δεν καταλαβαίνουμε ότι θέλει προσπάθεια για να είμαστε καλά.
Τι πρέπει να κάνει κάποιος για να ενισχύσει την εσωτερική του δύναμη;
Ο καλύτερος τρόπος για να χτίσει κανείς τη συγκρότησή του, είναι να κάνει κάτι γι αυτό. Η άσκηση είναι απλή. Σκεφτόμαστε ότι κρατάμε στα χέρια μας ένα φακό με τον οποίο φωτίζουμε την πραγματικότητά μας και ανάλογα με το που στέλνουμε τη δεσμίδα φωτός, ανάλογα αντιδρά ο οργανισμός μας με φόβο, άγχος, ένταση, αίσθημα αβοήθητου, αδυναμία, ή αν στρέψουμε αλλιώς το φακό, ψυχραιμία, κουράγιο, δύναμη. Ο φακός είναι η εστίαση. Τι επιλέγω να σκεφτώ. Αν ξυπνήσω το πρωί και οι σκέψεις μου είναι πόσοι πεθαίνουν, και τι θα γίνει και τι θα πάθω, αρχίζει και χτυπά η καρδιά, στενοχωριέμαι και εξαντλούμε ψυχικά. Αν θέλω λοιπόν να ενισχύσω την ψυχική μου δύναμη, πρέπει να μάθω να εστιάζω θετικά, να ελέγχω τη σκέψη μου και φροντίζω να φορτίζω θετικά την ψυχή μου. Να ξεκινάω από το τώρα, να παίρνω δύναμη από τα θετικά, να λέω “σήμερα είμαστε καλά”, και νιώθοντας καλά να σκεφτώ δημιουργικά ένα πλάνο Β, χωρίς πανικό και φόβο. Δεν εξυπηρετεί να σκεφτώ ότι θα καταστραφώ, ενώ με εξυπηρετεί να σκεφτώ ότι θα βρεθούν εναλλακτικές λύσεις.
Και όπως έχετε πει και παλαιότερα, η ψυχολογία μας παίζει ρόλο και για να είμαστε πιο δυνατή απέναντι στην πανδημία…
Όταν είμαστε σε στρες, το σώμα αφαιρεί πόρους από το ανοσοποιητικό, και κατευθύνει δυνάμεις για τον κατευνασμό του στρες και του φόβου. Ο φόβος σε πρώτη φάση είναι ένα χρήσιμο στο οργανισμό συναίσθημα που με βοηθά να ενεργοποιηθώ απέναντι σε ένα κίνδυνο. Η ζημιά γίνεται όταν ο φόβος είναι μόνιμος, όταν το στρες γίνεται άγχος, όταν αποκτά μόνιμη διάσταση, και τότε βλέπουμε ότι το κέντρο ελέγχου μας, αφαιρεί πόρους από το ανοσοποιητικό. Το κεντρικό νευρικό σύστημα, όταν είμαστε σε άγχος ή φόβο, παράγει ενδορφίνες για να κατευνάσει το φόβο και τότε μένει αφύλαχτο το ανοσοποιητικό. Δημιουργούμε ένα ψεύτικο εσωτερικό εχθρό στο σώμα μας, και δεν του επιτρέπουμε να έχει δυνάμεις στο ανοσοποιητικό για να αντιμετωπίσει τον πραγματικό εξωτερικό εχθρό.
Πέρα όμως από το φόβο του θανάτου και την ασφάλεια και την ψυχική δύναμη να εστιάζω στα θετικά, η παρούσα κατάσταση δημιουργεί και κάποια καθημερινά πρακτικά προβλήματα, καθώς στον ίδιο χώρο, ζούμε και δουλεύουμε ταυτόχρονα και συνέχεια όλοι μαζί. Πώς γίνεται να αποφεύγουμε τις συγκρούσεις;
Όταν οι άνθρωποι μένουν στο σπίτι γίνονται εγωκεντρικοί, ενδιαφέρονται πάρα πολύ για το τι θέλουν. Έχουν διαρκώς την πυξίδα στον εαυτό τους, στο τι τους αρέσει και τί τους ενοχλεί και θεωρούν ότι αγάπη είναι και αναφαίρετο δικαίωμά τους να ασχοληθούν και να τους κατανοήσουν οι άλλοι. Δεν θεωρούν όμως εξίσου αναφαίρετο δικαίωμα και του άλλου να δείξουμε κατανόηση και στον άλλο άνθρωπο. Είναι πολύ σημαντικό να βάλουν όλοι τις κόκκινες γραμμές τους και να συμφωνήσουν ψύχραιμα τα όρια και τις επιθυμίες και μαζί την απόφαση να κάνουμε όλοι υποχωρήσεις. Επίσης σημαντικό είναι να μην κάνεις υπομονή. Αν κάνεις υπομονή, θα αντιδράσεις αργότερα αλλά πολύ άσχημα. Το πιο σωστό είναι όταν βλέπεις το λάθος, να το λες τότε, αλλά με θετικό τρόπο, ενεργοποιώντας το φιλότιμο. Δηλαδή αντί να πεις “πάλι δεν πήγες το πιάτο”, να πεις “ξέρω ότι θα το πας το πιάτο στην κουζίνα αλλά πήγαινε το πιάτο σου στα επόμενα δέκα λεπτά για να τα πλύνω”. Και η καλή συμπεριφορά μεταδίδεται, σαν το ένζυμο σε όλη τη ζύμη, σε όλη την οικογένεια.
Τα λόγια σας, αλλά και η μορφή σας, δείχνει έναν άνθρωπο που λάμπει είστε γεμάτη θετική ενέργεια. Πού τη βρίσκετε; Που μπορεί κανείς να γεμίσει θετική ενέργεια, αν νιώθει ότι του στερεύει, από τη θλίψη, το άγχος ή την κούραση;
Η απάντηση είναι φοβερά απλή, φοβερά εύκολη. Θα πω τρία πράγματα που κάνω εγώ.
Το νούμερο ένα είναι η επαφή με τον ορίζοντα. Να βγεις στη βεράντα, να δεις τον ορίζοντα, ή τον ουρανό να αφήσεις το βλέμμα να χαθεί και τον εαυτό σου να φύγει στο απέραντο και να πεις είμαι ζωντανός.
Νούμερο δύο, να πάρεις βαθιές ανάσες έξω κοιτώντας πέρα μακριά και αισθάνεσαι τη θέση στον κόσμο και να νιώσεις τη φύση, όπου την βρεις να περπατήσεις και να σταθείς να ακουμπήσεις ένα κορμό δέντρου -είναι τρομερή απόλαυση- – η φύση έχει θεραπευτικό χαρακτήρα. Και το τρίτο που για μένα είναι το πιο αποτελεσματικό, η μουσική. Θα βάλω μουσική και θα τραγουδήσω τραγούδια που μου αρέσουν όπως του Χαρούλη ή του Μαραβέγια ή όποιο άλλο μου δίνει χαρά. Αυτά με γεμίζουν ενέργεια, απίστευτη ενέργεια.
Επίσης θεωρώ πολύ τυχερούς τους ανθρώπους που μπορούν και συνδέονται με το Θείο, το υπερβατικό, τη δύναμη που υπερβαίνει όλους μας και είναι υπέρτατο και θαυματοποιό. Η Πίστη είναι και για μένα μεγάλη πηγή ενέργειας, είναι σημαντικό για μένα πολύ να μπορώ να απευθύνομαι και να λέω Θεέ μου σ΄ευχαριστώ. Είναι πολύ μεγάλο πράγμα να μπορείς να καλλιεργείς την ευγνωμοσύνη στο Θείο, στο Υπέρτατο. Είναι πηγή δύναμης, η ευγνωμοσύνη και η Πίστη ότι υπάρχει φροντίδα από τη Θεϊκή Ουσία για αυτόν τον ταπεινό άνθρωπο όπως είμαι εγώ…
MindSearch
Η Αγνή-Αλίκη Μαριακάκη ίδρυσε το 1996, την εταιρεία κοινωνικών και εμπορικών ερευνών MindSearch και έχει εκπονήσει μελέτες για πάνω απο 300 brands, ενώ έχει διεξάγει πάνω απο 4,000 ερευνητικά focus groups.
Είναι εκπαιδεύτρια δασκάλων και καθηγητών σε σχολεία και κέντρα ξένων γλωσσών. Διδάσκει στο Ανοιχτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο και σε προγράμματα του κρατικού πανεπιστημίου του Camerino της Ιταλίας.
Συμμετέχει στην ερευνητική ομάδα για την μελέτη της κοινωνικής ένταξης ατόμων με ειδικές ανάγκες.
Έχει βραβευθεί απο την Google για την ανάπτυξη εφαρμογής, που στοχεύει στην εμψύχωση παιδιών να επισκέπτονται ιστορικές τοποθεσίες.
Είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου Women in Business του Αmerican Chamber of Commerce.