της Sarah Neville
Η Σάρα Γκίλμπερτ (Sarah Gilbert) ήταν στο σπίτι της, αρχές του έτους, όταν πέρασε για πρώτη φορά από το μυαλό της η υπόνοια ότι κάτι σοβαρό συμβαίνει με την περίεργη νέα ασθένεια που μέσα σε λίγους μήνες θα την έκανε έναν από τους πιο γνωστούς επιστήμονες του πλανήτη.
Έχοντας ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή της, λόγω εορτών, η καθηγήτρια Εμβολιολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ιδιαίτερα αναγνωρισμένη στον χώρο της για περισσότερο από 20 χρόνια αλλά ελάχιστα γνωστή έξω από αυτόν, είχε ανατρέξει σε έναν ιστότοπο που καταγράφει λοιμώδεις νόσους, «για να δει αν υπήρχε κάτι το ενδιαφέρον». Και αυτό που είδε έκανε τις κεραίες της να σηκωθούν όρθιες: αναφορές για μια πνευμονία τύπου Sars, μια ανακάλυψη που σήμανε συναγερμό για την Γκίλμπερτ, η οποία είχε περάσει μια δεκαετία αναπτύσσοντας τεχνολογία που θα μπορούσε να προκαλέσει μια απόκριση του ανοσοποιητικού κατά ενός ανθρώπινου κορονοϊού.
«Θα μπορούσε να είναι πολύ κακό για το τίποτε, θα μπορούσε να είναι κάτι που έφυγε πολύ γρήγορα και που πιστέψαμε ότι ήταν κάτι άλλο, αλλά αποδείχθηκε ότι δεν ήταν έτσι», λέει λακωνικά για τη λοίμωξη που έχει ανατρέψει κάθε πτυχή της κανονικής ζωής.
«Keep Calm and Develop Vaccines»
Χωμένη σ’ ένα γραφείο που, απ’ όσο μπορώ να δω μέσα από την οθόνη του Zoom μου, φαίνεται να είναι τακτοποιημένο στην εντέλεια, αλλά και καθαρό από κάθε προσωπικό ενθύμιο, κρατάει μία κούπα με το σλόγκαν «Keep Calm and Develop Vaccines» (σε ελεύθερη μετάφραση: «Μείνε Ήρεμη και Φτιάξε Εμβόλια»). Μια προσταγή που υποψιάζομαι πως σπανίως χρειάζεται η ίδια.
Η Γκίλμπερτ μοιάζει να είναι η στερεοτυπική cool, ορθολογική επιστήμονας, αν και δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ αν ο συγκρατημένος τρόπος της είναι εν μέρει αποτέλεσμα και της εξάντλησης. Τους πρώτους μήνες του χρόνου, παραδέχεται, «δεν κοιμόμουν σχεδόν καθόλου», καθώς αυτή και η ομάδα της έδιναν μάχη με τον χρόνο για να αναπτύξουν μια κάποια άμυνα απέναντι στον νέο αυτόν εισβολέα.
Όταν της ζητώ να περιγράψει αυτό που στη φαντασία μου φάνταζε σαν κινηματογραφικό τρενάκι του τρόμου από αποκαρδιωτικές οπισθοδρομήσεις που έρχονταν να ακολουθήσουν στιγμές τύπου «εύρηκα!», επισημαίνει με κατανόηση ότι η προσέγγιση που ακολούθησαν αυτή και οι συνάδελφοί της είχε ήδη αποδειχθεί επιτυχής κατά του Αναπνευστικού Συνδρόμου της Μέσης Ανατολής (MERS).
«Επομένως, μεγάλο μέρος όλου αυτού, δεν είναι χαρά, δεν είναι ενθουσιασμός, δεν είναι σημαντικές ανακαλύψεις», λέει. «Ξέρουμε τι να κάνουμε και το κάνουμε και όλα πήγαν όπως αναμενόταν. Είναι καλό πραγματικά όταν τα πράγματα πάνε όπως τα περιμένεις, αλλά αυτό απλά επιβεβαιώνει ό,τι γνωρίζαμε ήδη», προσθέτει.
Η ίδια είναι σαφές ότι δεν έχει καμία σχέση με μελοδραματισμούς, παρά το θεατρικό, κατά κάποιον τρόπο, υπόβαθρό της: η μητέρα της, διευθύντρια δημοτικού σχολείου, και ο πατέρας της, διοικητικός υπάλληλος σε μια εταιρεία υποδημάτων, ήταν αμφότεροι μέλη ερασιτεχνικών δραματικών ομάδων και η ίδια έπαιζε όμποε στην ορχήστρα νέων της κομητείας της. Της λέω ότι μου έχει κάνει εντύπωση το πόσο καλή είναι στην επικοινωνία στις συνεντεύξεις της στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς μιλάει με σαφήνεια, αλλά όχι πατροναριστικά για την επιστήμη πίσω από το εμβόλιο που έχει αναπτύξει η ομάδα της σε συνεργασία με τον φαρμακευτικό κολοσσό της AstraZeneca.
«Ήμουν πάντα πολύ ντροπαλή ως παιδί, αλλά τα κατάφερνα παρ’ όλα αυτά να ανεβαίνω στη σκηνή και να παίζω, επειδή [στη σκηνή] δεν είναι ότι ανοίγεσαι ο ίδιος, αλλά δίνεις μια παράσταση. Οπότε, υποθέτω, ίσως να στηρίζομαι σε αυτό όταν πρέπει να μιλήσω στον [παρουσιαστή του BBC] Άντριου Μαρ (Andrew Marr) σήμερα», εξηγεί.
Παρά την επιστημονική επιμέλειά της, έχω την εντύπωση ότι η δοκιμή -η οποία ξεκίνησε ως «πνευματική άσκηση» αλλά πήρε γρήγορα τη διάστασης μιας αποστολής για τη σωτηρία του κόσμου- είχε μια κάποια αυτοσχεδιαστική ποιότητα όταν διαμορφώθηκε τον Ιανουάριο. Η ταχύτατη συγκρότηση μιας μεγάλης ομάδας, πολλοί από την οποία δεν γνώριζαν πριν ο ένας τον άλλο, δημιούργησε και αυτή ανησυχίες.
«Η βασική ανησυχία μου στις αρχές του έτους ήταν ότι θα παραλείπαμε να κάνουμε κάτι που ήταν πραγματικά σημαντικό επειδή κανένας μας δεν θα είχε συνειδητοποιήσει ότι κανείς δεν το έκανε, αλλά αυτό δεν συνέβη στην πραγματικότητα». Όταν υπονοώ ότι ακούγεται σαν να κατασκευάζει κανείς ένα αεροσκάφος την ώρα της πτήσης, λέει: «Ναι. Και μετά κάνεις το αεροσκάφος αυτό ακόμη μεγαλύτερο».
Έχω την άβολη αίσθηση ότι η συζήτησή μας της αποσπά την προσοχή από μια απαιτητική λίστα υποχρεώσεων. Μιλάμε σε μια εποχή πρωτοφανούς πίεσης για το πρόγραμμά της – δύο εβδομάδες αφότου τα από καιρό αναμενόμενα αποτελέσματα των δοκιμών τελικού σταδίου έδειξαν ότι το εμβόλιο ήταν αποτελεσματικό κατά 90% απέναντι στην Covid-19. (Τα καλά νέα επισκιάστηκαν από τις αμφισβητήσεις που προκάλεσε η είδηση ότι το δοσολογικό σχήμα που είχε δώσει την υψηλή αυτή αποτελεσματικότητα δεν είχε δοκιμαστεί σε ηλικίες άνω των 55, οι οποίες είναι κι εκείνες που είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα από τη λοίμωξη, και ότι είχε προκύψει τυχαία. Κανένα από τα δύο αυτά γεγονότα δεν κοινοποιήθηκε αρχικά από το πανεπιστήμιο ή την εταιρεία.)
Οι προκλήσεις είναι παντού. «Σήμερα, το θέμα είναι να βρεθούν τα χρήματα για την αποστολή δειγμάτων από τη μία χώρα στην άλλη», λέει. «Είναι να προσπαθήσουμε να βρούμε μεγαλύτερο χώρο για τις κλινικές δοκιμές, γιατί το κτήριο που χρησιμοποιούμε θα το πάρουν και θα χρησιμοποιηθεί για κάτι άλλο. Είναι το γεγονός ότι ο project manager μου υποφέρει από σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα και δεν θα μπορεί να πληκτρολογήσει πράγματα», εξηγεί.
Η αλήθεια είναι ότι εκπλήσσομαι όταν μαθαίνω πόσο μεγάλο μέρος των τελευταίων λίγων μηνών πέρασε συγκεντρώνοντας απλά χρήματα για να συνεχιστεί η δουλειά. Να υποθέσω ότι εκείνη θα προτιμούσε να ασχολείται με την επιστήμη αντί με τα λεφτά; Μου το επιβεβαιώνει ξερά: «Το να γράφεις αιτήσεις για επιχορηγήσεις εν μέσω πανδημίας δεν είναι αυτό που θα ήθελες να κάνεις».
«Γιατί να αποτελεί καν θέμα ότι υπάρχουν γυναίκες επιστήμονες;»
Αναρωτιέμαι αν εκείνη, ως εξέχουσα επιστήμονας, έχει συνειδητοποιήσει ότι λειτουργεί ως πρότυπο για τα νεαρά κορίτσια; Δείχνει να αποστασιοποιείται. «Για να είμαι ειλικρινής, πραγματικά με απογοητεύει που θα πρέπει να είμαι, επειδή είμαστε στο 2020. Γιατί να αποτελεί καν θέμα ότι υπάρχουν γυναίκες επιστήμονες; Δεν είμαι μια γυναίκα επιστήμονας, είμαι επιστήμονας και πάνω από τους μισούς συναδέλφους μου είναι γυναίκες και κάνουμε τη δουλειά μας».
Προσθέτει, ωστόσο, ότι οι γυναίκες δεν καταφέρνουν πάντα να ακουστεί αρκετά δυνατά η φωνή τους στις συζητήσεις που βρίσκονται στον πυρήνα της ερευνητικής διαδικασίας και με αιφνιδιάζει συμπεριλαμβάνοντας σε αυτές και τον εαυτό της. Οι διαφωνίες σχετικά με «τα δεδομένα που προκύπτουν, την ερμηνεία τους, [είναι] μέρος της επιστημονικής μεθόδου… και είναι σημαντικό οι γυναίκες να μπορούν να υποστηρίξουν τη θέση τους. Συχνά είμαι υπερβολικά σιωπηλή».
«Συνήθως είναι οι άνδρες που δεν κάνουν πίσω και πολλές φορές δεν έχουν ίσως σκεφθεί καλά αυτό που υποστηρίζουν, αλλά έχουν δυνατή φωνή», προσθέτει.
Τους τελευταίους μήνες, όλες αυτές οι συζητήσεις πρέπει να γίνονται από απόσταση. Ο φόβος ότι θα μπορούσε να εκτροχιαστεί η έρευνα αν αρρώσταιναν κάποια μέλη της ομάδας οδήγησε σε αυστηρή τήρηση της κοινωνικής απόστασης. «Παραδόξως, είναι πολύ μοναχικά, επειδή είμαστε όλοι απομονωμένοι… Σε κανονικές συνθήκες, θα πήγαινα σε meetings, θα είχα φοιτητές να εισβάλλουν στο γραφείο μου… Όλα αυτά έχουν σταματήσει. Είμαι μόνο εγώ, στο γραφείο μου, σε αυτόν τον υπολογιστή, είτε να μιλώ στους ανθρώπους που με καλούν είτε να γράφω πράγματα, να διαβάζω πράγματα», λέει.
«Ο σύντροφός μου σταμάτησε να δουλεύει όταν αποκτήσαμε παιδιά»
Με τον φόβο ότι μπορεί να μπαίνω σε χωράφια πολύ προσωπικά, τη ρωτάω διστακτικά πώς κατάφερε να συνδυάσει την καριέρα της με το γεγονός ότι είναι μητέρα τριδύμων, γεννημένων πρόωρα το 1998, και όλα αυτά τώρα σπουδάζοντας βιοχημεία στο πανεπιστήμιο. Προς ανακούφισή μου, δείχνει να μην έχει κανένα πρόβλημα να περιγράψει το κόστος που έχει για την οικογενειακή ζωή το να ακολουθείς μια ανασφαλή καριέρα: «Ο σύντροφός μου σταμάτησε να εργάζεται λίγο μετά που γεννήθηκαν, επειδή δεν μπορούσαμε να πληρώνουμε βρεφονηπιακό σταθμό και για τα τρία και εγώ έβγαζα περισσότερα απ’ ό,τι εκείνος».
«Όμως οι επιστημονικές καριέρες είναι συνήθως συμβάσεις με διάρκεια από δύο έως πέντε χρόνια και, έπειτα, πρέπει να τα πας καλά, να βγάζεις τις δημοσιεύσεις. Οπότε, δούλευα έξι, επτά ημέρες την εβδομάδα όσο καιρό μεγάλωναν τα παιδιά για να μπορέσω να προχωρήσω στην καριέρα μου, και αυτό είναι δύσκολο», ομολογεί.
Ο φόβος της αμάθειας
Παρ’ ότι ξεπεράστηκε ένα τεράστιο εμπόδιο, με την είδηση ότι το εμβόλιο της Οξφόρδης είναι αποτελεσματικό, όπως και τα εμβόλια της Moderna και των Pfizer/BioNTech, μένει άλλη μία μεγάλη μάχη: να πείσουν τον κόσμο ότι τα εμβόλια είναι ασφαλή. Η Οξφόρδη αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο στην κατάρριψη ορισμένων από τους καταστροφικότερους μύθους με το Vaccine Knowledge Project, μέρος μιας ομάδας της οποίας ηγείται ο συνάδελφος της Γκίλμπερτ, Άντριου Πόλαρντ, βασικός ερευνητής για τη δοκιμή έναντι της Covid-19.
Η δυσαρέσκειά της για εκείνους που απορρίπτουν τα εμβόλια για «τους λάθος λόγους», όπως η ανησυχία για την παρουσία φορμαλδεΰδης στα βρεφικά εμβόλια, είναι ξεκάθαρη. «Ένα μωρό περιέχει ήδη περισσότερη φορμαλδεΰδη απ’ ό,τι το εμβόλιο», λέει κοφτά. Ένας μεγαλύτερος βαθμός επιστημονικής γραμματοσύνης θα βοηθούσε τον κόσμο να κατανοήσει «ότι είναι δυνατό να έχει αντίθετες απόψεις και να τις συζητά και μετά να κατανοεί καλύτερα ό,τι συμβαίνει».
Συνεχίζει με μια έκκληση που είναι εντελώς ειλικρινής: «Μην απορρίπτετε την επιστήμη, γιατί η επιστήμη κάνει τόσα για εμάς. Αν αισθάνεστε άβολα με την επιστήμη, προσπαθήστε να την κατανοήσετε. Προσπαθήστε να βρείτε τι συμβαίνει».
Copyright The Financial Times Limited 2020
© 2020 The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Διαβάστε επίσης:
Κάθριν Γιάνσεν: Η εξαιρετική βιολόγος πίσω από το εμβόλιο της Pfizer για τον κορονοϊό
Ποιος είναι ο Άλμπερτ Μπουρλά, ο Έλληνας CEO της Pfizer
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση